Tiếng Trung cơ bản: Thanh điệu và những quy tắc cần nhớ
Thanh điệu cực kỳ quan trọng trong tiếng Trung. Việc đầu tiên khi học nói tiếng Trung, bạn cần quan tâm đến những quy tắc phát âm cơ bản để nói tiếng Trung thật chuẩn. Trong bài hôm nay, chúng ta sẽ đi tìm hiểu về thanh điệu (có thể coi là dấu trong tiếng Việt) và những quy tắc cần nhớ đối với thanh điệu.
Thanh điệu (声调) là gì?
Thanh điệu là hình thức biến hoá cao-thấp-dài-ngắn của một âm tiết. Trong tiếng Hán, một chữ Hán đại diện cho một âm tiết, vì thế thanh điệu còn được gọi là “Tự điệu”.
Thanh điệu có tác dụng phân biệt ý nghĩa. Ví dụ：từ “wuli” với các thanh điệu khác nhau có những nghĩa như sau: 物理 (wùlǐ-vật lý)、物力 (wùlì-vật lực)、无理 (wúlǐ-vô lý)、无力 (wúlì-vô lực)、屋里 (wùlǐ-trong phòng)、五里 (wǔlǐ-năm dặm)、武力 (wǔlì-vũ lực)、无利 (wúlì-vô lợi)...
Thanh điệu có thể được phân tích trên 2 phương diện: điệu loại (chủng loại thanh điệu) và điệu trị (âm vực).
“Điệu loại” tức là chủng loại thanh điệu. Tiếng Trung có 4 loại thanh điệu: Âm bình, Dương bình, Thượng thanh và Khứ thanh.
Âm vực chỉ cách đọc thực tế của thanh điệu, là hình thức biến hoá cao-thấp-thăng-giáng…của âm tiết. Âm vực dùng cách ghi 5 độ, đó là: cao 5, nửa cao 4, vừa 3, nửa thấp 2 và thấp 1.
+Tiếng Trung phổ thông có 04 thanh điệu chính gồm :
- Thanh 1 (âm bình), âm vực 5-5 , ký hiệu “—”.Đọc cao và bình bình. Gần như đọc các từ không dấu trong tiếng Việt. VD: dōngfāng-东方
- Thanh 2 (dương bình), âm vực 3-5, ký hiệu “∕”.Phát âm giống dấu sắc trong tiếng Việt. Đọc từ trung bình lên cao. VD: wénxué-文学
- Thanh 3 (thướng thanh), âm vực 2-1-4. Phát âm gần giống thanh hỏi nhưng kéo dài. Đọc từ thấp và xuống thấp nhất rồi lên cao vừa . VD: bǐfǎ-笔法
- Thanh 4 (khứ thanh), âm vực 5-1. ký hiệu “﹨”. Thanh này không có trong tiếng Việt (không đọc giống dấu “nặng” được đâu nhé! ), đây cũng là thanh điệu khó đọc nhất đối với những bạn mới học tiếng Trung. VD: bàdào-霸道
Ngoài ra trong tiếng Trung còn có thanh nhẹ (Khinh thanh): Khinh thanh sẽ biến đổi cao độ khi nó đứng sau các thanh khác nhau (thường rơi vào âm tiết đi sau trong một số từ hoặc các chữ 了， 的， 得， 地， 子， 吗， 呀，吧，着， 呢。。。 ).
Mẹo nhỏ 1: Nếu khinh thanh đứng sau thanh 3 ví dụ như : wǒmen, jiějie, nǐmen... thì khinh thanh được đọc lên giọng ( nhưng vẫn ngắn và nhẹ ).
Khinh thanh đứng sau thanh 1 2 4 thì được đọc hạ giọng ví dụ : māma, Yéye , Bàba...
Mẹo nhỏ 2: Để luyện tập các bạn có thể bắt chước người xưa, vừa đọc vừa di chuyển đầu (chú ý phần cằm) hoặc vung tay (giống đang điều khiển dàn nhạc) theo kí hiệu thanh điệu 1 2 3 4, sẽ rất dễ nhớ (chẳng hạn khi đọc thanh 1 bạn vừa đọc vừa đưa cằm sang ngang, thanh 2 thì hất cằm lên, thanh 3 thì đưa xuống rồi hất lên). Không biết có phải vì thế mà mình xem phim cổ trang toàn thấy người ta vừa đọc sách vừa gật gù không nữa^^
Quy tắc đánh thanh điệu
1. Thanh điệu phải được đánh trên nguyên âm chính của âm tiết (vận mẫu giữa).
Ví dụ: hǎo, ruán, shēn, dà
2. Trong các âm tiết có vận mẫu tỉnh lược (iu ui), thì ký hiệu thanh điệu được đánh trên nguyên âm đứng sau.
Ví dụ: jiǔ, shuǐ
3. Khi thanh điệu được đánh trên nguyên âm i, dấu chấm trên chữ i được bỏ đi
Ví dụ: nǐ, mí
4. Thanh nhẹ (khinh thanh) không đánh ký hiệu thanh điệu.
5. Âm tiết phải được đánh nguyên điệu, không đánh biến điệu, trừ các trường hợp đặc thù.
Quy tắc biến điệu của thanh điệu tiếng Trung
a. Biến điệu của thanh 3
Khi hai thanh 3 đứng cạnh nhau, thì thanh thứ nhất đọc thành thanh 2
Ví dụ:
你好 （ngữ pháp） " Nǐ hǎo " đọc thành " Ní hǎo "
语法 （ngữ pháp） "yǔfǎ" đọc thành "yúfǎ"
b. Biến thanh đặc biệt của 一 (yī) và 不 bù
一 (yī) và 不 (bù) đứng trước âm tiết có thanh 4 biến điệu thành thanh 2
Ví dụ:
yídìng 一定 ,
yícì 一次,
yí gè 一个,
búshì 不是 ,
bújiàn 不见
bù xué 不学…
6 quy tắc viết phiên âm trong tiếng Trung
1. Cách dùng y và w：
Những vận mẫu bắt đầu bằng i, lúc viết phiên âm nếu trước nó không có thanh mẫu thì có 2 cách viết:
- Nếu sau i không có nguyên âm khác thì giữ nguyên i thêm y vào trước nó (yi, yin, ying);
- Nếu sau i có nguyên âm khác thì thay i bằng y (ya ye, yao, you, yan, yang, yong).
Những vận mẫu bắt đầu bằng u, lúc viết phiên âm nếu trước nó không có thanh mẫu thì có 2 cách viết:
- Nếu sau u không có nguyên âm khác thì giữ nguyên u thêm w vào trước nó (wu);
- Nếu sau w có nguyên âm khác thì thay u bằng w (wa, wo, wai, wei, wan, wen, wang, weng).
2. Bỏ hai chấm trên vận mẫu ü：
Những vận mẫu bắt đầu bằng ü, lúc viết phiên âm nếu trước nó không có thanh mẫu thì bỏ dấu hai chấm trên ü, đồng thời thêm y vào trước u (yu, yue, yuan, yun).
Những vận mẫu bắt đầu bằng ü, lúc viết phiên âm nếu trước nó có thanh mẫu j, q, x thì bỏ dấu hai chấm trên ü (ju, qu, xu); nếu trước nó là thanh mẫu l, n thì vẫn giữ dấu 2 chấm (lü, nü) .
3. Viết tắt:
Lúc viết phiên âm, nếu trước iou, uei, uen có thanh mẫu thì viết tắt 3 vận mẫu này thành iu, ui, un. Ví dụ: niu, gui, lun.
4. Viết phiên âm cách đọc âm tiết uốn lưỡi：
Vận mẫu ㄦ viết là "er", lúc làm vận mẫu đuôi viết thành "r". Ví dụ: értóng (nhi đồng), huār (bông hoa). Thanh điệu của âm [er] phụ thuộc vào thanh điệu của phiên âm ban đầu.
5. Cách viết hoa:
- Chữ cái bắt đầu mỗi câu phải viết hoa.
- Tên riêng hoặc các cụm danh từ riêng (tên nước, địa danh, tiêu đề bài văn hoặc tên các cơ quan đoàn thể...) phải viết hoa chữ cái đứng đầu hoặc viết hoa toàn bộ. Lúc viết hoa toàn bộ có thể KHÔNG đánh thanh điệu.
Ví dụ:
越南（Yuènán-Việt Nam）
河内（Hénèi-Hà Nội）
人民日报（Rénmín Rìbào-Nhân Dân nhật báo）
XIANDAI HANYU YUYIN（现代汉语语音-NGỮ ÂM HÁN NGỮ HIỆN ĐẠI）.
-Tên người viết theo hai phần Họ & Tên, chữ cái đầu tiên của mỗi phần phải viết hoa.
Ví dụ:
毛泽东（Máo Zédōng - Mao Trạch Đông）,
胡锦涛（Hú Jǐntāo - Hồ Cẩm Đào）,
欧阳振华（Ōuyáng Zhènhuá - Âu Dương Chấn Hoa）...
6.Cách viết phiên âm trong câu:
-Từ hai âm tiết hoặc đa âm tiết phải viết liền nhau. Giữa các từ phải viết cách nhau. Ví dụ:
Pǔtōnghuà shì jiàoshī de zhíyè yǔyán.（普通话是教师的职业语言- Tiếng Phổ thông là ngôn ngữ nghề nghiệp của giáo viên.)
-Từ đơn âm tiết lặp lại, viết liền nhau. Từ song âm tiết lặp lại, viết tách ra.
Ví dụ:
年年（niánnián);
看看（kànkan）;
条条（tiáotiáo）；
讨论讨论（tǎolùn tǎolùn);
雪白雪白（xuěbái xuěbái）。
- Từ lặp lại kiểu AABB, thêm gạch ngang ở giữa. Ví dụ:
来来往往（láilái-wǎngwǎng）、清清楚楚（qīngqing-chǔchu）。
Các bạn thân mến, chúng mình vừa học xong về Thanh điệu và các quy tắc cần nhớ khi học phiên âm tiếng Trung. Các bạn thấy đấy, thanh điệu rất quan trọng trong tiếng Trung. Nên việc phát âm chính xác mỗi từ ngữ là một khởi đầu cực tốt cho hành trình chinh phục tiếng Trung. Chúc các bạn học thật tốt, hẹn gặp lại vào các bài học sau nhé!
TẠI HÀ NỘI
-
TRỤ SỞ CHÍNH: Số 04 - Ngõ 322 Lê Trọng Tấn - Thanh Xuân - Hà Nội
-
Cơ sở 2: Đường Liên Cơ (đầu đường Nguyễn Cơ Thạch rẽ phải) - Cầu Giấy - Hà Nội
-
Cơ sở 3: Đường Nguyễn Chí Thanh - Đống Đa - Hà Nội
-
Cơ sở 4: Đường Minh Khai - Hai Bà Trưng - Hà Nội
-
Cơ sở 5: Đường Huỳnh Văn Nghệ -KĐT Sài Đồng - Long Biên - Hà Nội
-
Cơ sở 6: Đường Quang Trung - Hà Đông - Hà Nội
-
Cơ sở 7: Đường Thanh Liệt (Gần UBND xã Thanh Liệt, gần Chùa Bằng) - Thanh Trì - Hà Nội
-
Cơ sở 8: Chợ Tó - Uy Nỗ - Thị Trấn Đông Anh - Hà Nội
-
Cơ sở 9: Đường Đinh Tiên Hoàng – Thị xã Sơn Tây - Hà Nội
MIỀN BẮC
-
Trụ sở chính Miền Bắc: Số 31 Lê Văn Thịnh - P. Suối Hoa - TP. Bắc Ninh
-
Cơ sở 2: Đường Lạch Tray, P. Đằng Giang, Q. Ngô Quyền - TP. Hải Phòng
-
Cơ sở 3: Đoàn Nhữ Hài, P. Quang Trung - TP. Hải Dương (Đầu đường Thanh Niên rẽ vào)
-
Cơ sở 4: Phố Kim Đồng, P. Trần Hưng Đạo, TP. Thái Bình, tỉnh Thái Bình
-
Cơ sở 5: Đường Trần Nguyên Hán - P.Thọ Xương - TP. Bắc Giang
-
Cơ sở 6: Đường Chu Văn An - Hoàng Văn Thụ - TP. Thái Nguyên
-
Cơ sở 7: Đường Lê Phụng Hiểu - P. Đông Ngàn - Thị xã Từ Sơn - Bắc Ninh
-
Cơ sở 8: Đường Chu Văn An - TP. Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc
-
Cơ sở 9: Đường Ngô Gia Tự - P. Hùng Vương - Thị xã Phúc Yên - Vĩnh Phúc
-
Cơ sở 10: Đường Nguyễn Văn Cừ - TP. Hạ Long - Quảng Ninh
-
Cơ sở 11: Khu 10 - P. Nông Trang - TP. Việt Trì - Tỉnh Phú Thọ
-
Cơ sở 12: Đường Nguyễn Văn Linh - TP. Hưng Yên - Hưng Yên
-
Cơ sở 13: Đường Quy Lưu, P. Minh Khai - TP. Phủ Lý - Tỉnh Hà Nam
-
Cơ sở 14: Đường Tràng An - P. Tân Thành - TP. Ninh Bình - Tỉnh Ninh Bình
-
Cơ sở 15: Thị trấn Bần - Yên Nhân - Mỹ Hào - Hưng Yên
MIỀN TRUNG
-
Trụ sở chính Miền Trung: Số 14 Nguyễn Trung Ngạn, Phường Trường Thi, TP. Vinh - Nghệ An
-
Cơ sở 2: Đường Đình Hương - P. Đồng Cương - TP. Thanh Hoá
-
Cơ sở 3: Đường Hà Huy Tập – TP. Hà Tĩnh – Tỉnh Hà Tĩnh
-
Cơ sở 4: Đường Ngô Quyền P. Vĩnh Ninh - TP. Huế - Tỉnh Thừa Thiên Huế
-
Cơ sở 5: Đường Lê Sát - P. Hoà Cường Nam - Q. Hải Châu - Tp Đà Nẵng
MIỀN NAM
-
Trụ sở chính Miền Nam: Số 41 Vân Côi, phường 7, Quận Tân Bình, TP. HCM
-
Cơ sở 2: Lầu 6 - Phòng A16 - T6 - Chung cư Phúc Lộc Thọ - Số 35 Đường Lê Văn Chí - P. Linh Trung - Quận Thủ Đức - TP. HCM
-
Cơ sở 3: Đường Hoàng Hoa Thám - P. Hiệp Thành - TP. Thủ Dầu Một - Tỉnh Bình Dương
-
Cơ sở 4: Đường Bà Sa - Khu phố Bình Minh 2 - Thị xã Dĩ An - Bình Dương
-
Cơ sở 5: Đường Hà Huy Giáp - P. Quyết Thắng - TP. Biên Hoà - Tỉnh Đồng Nai
-
Cơ sở 6: Đường Phan Chu Trinh - TP. Vũng Tàu - Tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu
MIỀN TÂY
-
Trụ sở chính Miền Tây: Số 390S/9, KV3 (Đường Nguyễn Văn Cừ kéo dài), P. An Khánh, Q. Ninh Kiều, TP. Cần Thơ.
-
CS 2: Đường Trần Phú, Phường 4, TP. Vĩnh Long, Tỉnh Vĩnh Long
-
CS 3: Đường Phạm Ngũ Lão, Phường 1, TP. Trà Vinh, Tỉnh Trà Vinh
-
CS 4: Đường Hai Bà Trưng, Phường 1, TP. Bến Tre, Tỉnh Bến Tre
-
CS 5: Đường Hùng Vương, TP. Mỹ Tho, Tỉnh Tiền Giang
-
CS 6: Đường Trần Hưng Đạo - TP. Long Xuyên - Tỉnh An Giang
-
CS 7: Phường 6, TP. Tân An, tỉnh Long An
-
CS 8: Đường Võ Trường Toản, Phường 1, TP. Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp.
-
CS 9: Đường Nguyễn Hùng Sơn, Vĩnh Thanh Vân, TP. Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang
-
CS 10: Đường Lê Thị Riêng, Phường 5, TP. Cà Mau (Khu Đô Thị Đông Bắc)
-
CS 11: Đường Tôn Đức Thắng, Khóm 7, Phường 1, TP. Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu
KOKONO - NƠI Ý CHÍ VƯƠN XA